Küresel teknoloji ekonomisinin kalbi, Pasifik Okyanusu’ndaki küçük bir adada atıyor. Tayvan, başta TSMC olmak üzere dev yarı iletken üreticileriyle dünyadaki en gelişmiş çiplerin büyük bölümünü tek başına üretiyor. Ancak bu teknolojik üstünlük, Çin ile olan tarihsel ve siyasi gerilim nedeniyle kırılgan bir dengede ilerliyor. Olası bir çatışmanın yaratacağı çip krizi, yalnızca bölgeyi değil, tüm dünyayı etkileyebilecek bir zincirleme reaksiyon riski taşıyor.
ÇİN-TAYVAN GERİLİMİ NE ZAMANDAN BERİ DEVAM EDİYOR?
1949 yılında Çin’deki iç savaş sonucunda milliyetçi hükümetin Tayvan’a çekilmesiyle başlayan süreç, Tayvan’ı fiilen ayrı bir yönetim yapısına taşıdı. Çin Halk Cumhuriyeti, Tayvan’ı kendi toprağı olarak görürken, Tayvan ise bağımsızlığını fiilen sürdürmektedir. ABD başta olmak üzere bazı Batı ülkeleri Tayvan ile diplomatik olmayan ancak ekonomik ve askeri temelli ilişkilerini sürdürmekte. Bu durum, Tayvan Boğazı’nı küresel jeopolitik gerilimin merkezlerinden biri haline getiriyor.
ÇİP ÜRETİMİNDE TAYVAN NASIL LİDER HÂLİNE GELDİ?
Tayvan, 1980’li yıllardan itibaren teknoloji odaklı sanayileşme stratejileriyle çip üretiminde uzmanlaşmayı seçti. Bu stratejinin merkezinde Tayvan Yarıiletken Üretim Şirketi (TSMC) yer alıyor. Yalnızca çip üreten ve tasarım yapmayan “foundry” modeliyle faaliyet gösteren TSMC, Apple, AMD, Nvidia gibi dünyanın en büyük teknoloji firmalarına hizmet veriyor. TSMC, dünya çip döküm pazarının yaklaşık %60’ını, ileri seviye çiplerin ise %90’ından fazlasını tek başına üretiyor.
TEKNOLOJİ ÇAĞINDA KÜRESEL KIRGINLIK
Tayvan’ın çip üretimindeki merkezi rolü, olası bir Çin müdahalesi durumunda küresel tedarik zincirinin ciddi şekilde etkilenmesi anlamına geliyor. Pandemi döneminde yaşanan çip krizinde, otomotiv ve elektronik üreticileri haftalarca hatta aylarca üretimi durdurmak zorunda kaldı. Savunma sanayi, tıbbi cihazlar, haberleşme sistemleri gibi kritik alanlar, bu teknolojiye bağlılığın ne denli yüksek olduğunu gözler önüne serdi. Bugün TSMC gibi şirketlerin yüksek oranda tek merkezde faaliyet göstermesi, bu kırılganlığı daha da artırıyor.
ÇİP YATIRIMINDA ULUSLARARASI REKABET
TSMC gibi dev şirketlerin Tayvan dışına çıkması için ABD, Almanya ve Japonya gibi ülkeler milyarlarca dolarlık teşvik paketleri sunuyor. Bu ülkelerde yeni nesil çip fabrikalarının kurulması için altyapı destekleri veriliyor.
KİŞİ BAŞINA DÜŞEN GELİR TÜRKİYE’NİN 2 BUÇUK KATI
Tayvan’da kişi başına düşen milli gelir 2024 yılı itibarıyla yaklaşık 34.500 ABD doları seviyesindeyken, Türkiye’de bu rakam 13.800 ABD doları civarındadır (Dünya Bankası & IMF verileri, 2024). Bu durum, Tayvan’ın daha az nüfusla daha yüksek katma değerli üretim yaptığına ve refah seviyesinin daha yukarıda olduğuna işaret etmekte.
Tayvan’ın ihracat kompozisyonu, büyük ölçüde yüksek teknoloji ürünleri üzerine kuruludur. Ülkenin 2023 yılı toplam ihracatı yaklaşık 432 milyar dolar düzeyindedir ve bunun yaklaşık %60’ı çip ve elektronik donanım kategorisine aittir. Bu segmentte Tayvan’ın dünya pazar payı özellikle TSMC aracılığıyla tek başına %60’a ulaşmaktadır (TSMC Yıllık Raporu, 2023). Türkiye’nin 2023 toplam ihracatı ise 255 milyar dolar olup, bu ihracatın önemli kısmını tekstil, otomotiv, demir-çelik ve düşük-orta teknoloji ürünleri oluşturmaktadır.
ABD-ÇİN REKABETİNİN ORTASINDA: TAYVAN
Tayvan, yalnızca Asya-Pasifik jeopolitiğinde değil, aynı zamanda teknoloji savaşlarının merkezinde yer alıyor. Bu durum, ABD ve Çin arasında artan rekabetin en hassas başlıklarından biri haline gelmiş durumda. Dünyadaki en gelişmiş yarı iletkenlerin büyük çoğunluğunu üreten Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC), her iki süper gücün ekonomik ve stratejik hesaplarının tam ortasında duruyor. Olası bir ABD-Çin rekabetinde, çip teknolojisinin neredeyse yüzde 90’ını elinde bulunduran Tayvan’ın dünyada büyük bir çip krizine girilmesine neden olabileceği düşünülüyor.
