Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Türkiye’de tek kişilik hanehalklarının oranı 2014 yılında %13,9 iken, 2023 yılında %19,7’ye yükseldi. Tek kişilik hanehalkı sayısı ise 2014’te 2.931.085 iken, 2023’te 5.192.825’e ulaştı. Bu artış, doğurganlık oranlarındaki düşüş, boşanma oranlarındaki artış, göç dinamikleri ve sosyal normlardaki değişim gibi çeşitli faktörlerle ilişkilendiriliyor .
Tek kişilik hanelerin artışını vurgulayarak kamu aktörlerini ve araştırmacıları bu alanda daha fazla çalışma yapmaya teşvik etmek ve proaktif politikaların geliştirilmesi gerektiğine dikkat çeken “Yalnız Yaşamın Yükselişi: Türkiye’de tek kişilik Hanehalklarının Profili” Raporu Tanıtım Programı’nın açılış konuşmasını Enstitü Sosyal Genel Koordinatörü Dr. İpek Coşkun Armağan yaptı. Armağan, Türkiye’de de 2025 yılının “Aile Yılı” ilan edilmesine vurgu yaparak, bu gibi çalışmalar ile tüm araştırmacıları aile ve demografi alanında çalışmaya davet ettiklerini belirtti. Enstitü olarak toplumun müşterek varoluşunu sağlayan dinamikleri anlamak adına çalıştıklarını ve bu bağlamda bakıldığında, tek kişilik hanelerin artışının önemli bir araştırma konusu olduğunu ekledi. Açılış konuşmasının ardından program, rapordaki verilerin detaylı şekilde ele alındığı bir panel ile devam etti. Panelde, Türkiye’nin hızla değişen demografik yapısı ve tek kişilik hanehalklarının profilleri detaylı bir şekilde ele alındı.
Raporun yazarları, Enstitü Sosyal Toplum Araştırmaları Koordinatörü Dr. Selçuk Aydın ve Enstitü Sosyal Toplum Araştırmacısı Nursen Tekgöz ile TÜİK Demografi İstatistikleri Daire Başkanı Metin Aytaç’ın konuşmalarını gerçekleştirdiği panelde tek kişilik haneleri incelemenin aile ve demografi çalışmaları için önemli bir mihenk taşı olduğu belirtildi. Türkiye’deki tek kişilik hanehalklarının artış trendinin, sosyoekonomik ve kültürel bağlamda yeni ihtiyaçları beraberinde getirdiği vurgulandı. Bu durumun toplumsal yapıya etkilerinin anlaşılması, gelecekteki sosyal politikaların şekillendirilmesi açısından ciddi önem taşıdığına değinildi.
Panelin ilk konuşmacısı Selçuk Aydın, “Bireyselleşmenin medyada pozitif temsili 90’larda başlayan bir eğilim. Bireyselleşme bireyin toplumsal yapılardan ve geleneksel aile bağlarından görece bağımsızlaşmasını ifade ediyor.” sözleriyle bireysel yaşamın artışında medyanın etkisi olduğuna da dikkat çekti.
Enstitü Sosyal Toplum Araştırmacısı Nursen Tekgöz; tek kişilik hanelere dair verileri incelerken geç evlilik, geç ebeveynlik, doğurganlığın düşüşü, yüksek boşanma, aile yapısındaki ve algısındaki değişimler, bireysel özerklik arayışı gibi etkenleri de göz önünde bulundurduklarını aktardı. Bu etkenlerin bir sonucu olarak yorumlanabilecek yalnız yaşama olgusunun, sosyoekonomik ve kültürel açıdan yeni ihtiyaçları da beraberinde getireceğini belirtti. Tekgöz, raporda tek kişilik hanehalklarının sosyoekonomik profili, iç göç dinamikleri, barınma koşulları, ısınma ve konut tercihlerinden evde bakım hizmeti ve sosyal güvenlik durumlarına kadar geniş bir yelpazede veriler sunulduğunu belirtti. Tekgöz araştırmanın temel aldığı verilerin, tek kişilik hanehalklarının Türkiye’deki yaşam koşullarını anlamak ve bu gruba yönelik politika geliştirmek açısından önemli ipuçları sunduğuna dikkat çekti.
Tekgöz, 2014-2023 yılları arasında, tek kişilik hanehalklarının yaklaşık iki kat artış gösterdiğini belirtti. “2014 yılında 13,9 olan tek kişilik hanehalkı oranı, 2023 yılında 19,7’ye yükseldi. Bu artış çok kısa bir zamanda ciddi bir demografik dönüşüm anlamına geliyor.” diyen Tekgöz, Türkiye’nin ortalama hanehalkının yüksek olduğu illerinde bile istikrarlı bir düşüş görüldüğünü aktardı. Örnek olarak, ortalama hanehalkının en yüksek olduğu il olan Şırnak’ı vererek hanehalkı büyüklüğünün 15 yılda 8,20’den 4,86’ya düştüğüne işaret etti.
KİMLER TEK BAŞINA YAŞIYOR?
Bu ciddi demografik dönüşümün odağındaki grupları incelemek gerektiğini vurgulayan Tekgöz, genç erkeklerin ve yaşlı kadınların yalnız yaşama oranlarının daha yüksek olduğunu belirtti. “Genç erkeklerin yalnız yaşama eğilimleri iş ve eğitim fırsatları ile açıklanırken; yaşlı kadınların yalnız yaşama eğilimleri daha uzun yaşamaları ve eşlerini kaybetmeleri ile açıklanmaktadır. Tek kişilik hanelerde erkeklerin en yüksek nüfus yoğunluğu 316.364 kişi ile 25-29 yaş aralığında görülmektedir. Kadınlarda ise bu oran en yüksek 295.768 ile 70-74 yaş aralığında görülmektedir.” diyerek bu oranlara dair detayları aktardı.
“Çekirdek ailelerde hızlı bir azalma, tek kişilik hanehalkı ile tek ebeveyn ve çocuklardan oluşan çekirdek aile oranlarında ise istikrarlı bir artış söz konusu” diyen Tekgöz ise 2015 yılında çekirdek aileden oluşan hanehalklarının tüm hanehalkları içinde oranının %66,9 iken bu oranın 2023 yılında %63,8’e düştüğünü aktardı. Tek ebeveynden oluşan çekirdek aile oranları ise 2015 yılında %7,8 iken, 2023 yılında %10,6’ya yükseldiğini ekledi. Genel olarak bakıldığında ise tek kişilik hanehalkı oranlarının 2015 yılında %14,4 iken 2023 yılında %19,7’ye yükseldiğini belirtmiş, bu durumu aile yapısındaki değişimleri ortaya koyan bir bulgu olarak değerlendirmiştir.
TÜİK Demografi Daire Başkanı Aytaç ise “Geniş aile sayılarımızda azalmalar oluyor. Eşler ve çocuklardan oluşan hanelerin sayısında da azalma söz konusu. Tüm bu değişimler bizim demografik yapımızda önemli değişimlere sebep oluyor. Tek kişilik haneler diyoruz ama bu hanelerin 1.200.000 üzerinde yaşlı kadınlardan oluşuyor.” diyerek aile yapısındaki değişimler ve yaşlı kadınların tek yaşamak durumunda kalmasına dikkat çekti.
EVLİ BİREYLERDE DE YALNIZ YAŞAMA ORANLARI YÜKSELİYOR
Panelde dikkat çeken hususlardan biri de evli bireylerin de tek kişilik hanehalkları içinde yüksek bir orana sahip olmasıydı. TÜİK 2024 verilerine göre, 781.604 evli erkek, 421.382 evli kadın eşinden ayrı yaşıyor. Yaş oranlarına bakıldığında ise tek kişilik yaşamda evli kadınlarda en yüksek oran 25-29 yaş aralığında, evli erkeklerde en yüksek oran 40-44 yaş aralığında görülüyor.
TÜİK Demografi İstatistikleri Daire Başkanı Metin Aytaç, ellerindeki verilerden hareketle tek kişilik hanelerin medeni durumlarının dağılımında eşi ölmüş (1.548.414) ve hiç evlenmemiş (1.541.304) bireylerin oranlarının daha yüksek olduğunu belirtti. Ayrıca evli çiftler içerisinde ayrı yaşayanların önemli bir inceleme alanı olduğunun altını çizerek “Evli çiftlerin 1.3 milyonu ayrı yaşamakta. Bu rakamı nereye koyacağız? Rakamın yükselmesi ve iki katına çıkması, bize ciddi bir gerçekliği gösteriyor.” dedi.
Yalnız yaşamın artışında aile bağlarına bakışın değişimine vurgu yapan Aydın, “Türkiye’de çok kısa sürede hanehalklarının sayısında gördüğümüz bu hızlı artışın temelinde bireyselleşme eğilimi ile birlikte geleneksel aile yapılarının çözülmesi, bireylerin yaşam tarzı tercihleri ve ekonomik bağımsızlıklarını öncelemesi gibi dinamikleri görebiliriz.” dedi.
TEK KİŞİLİK HANELER EKONOMİK ZORLUKLARLA DA KARŞI KARŞIYA
Araştırmacı Nursen Tekgöz, tek kişilik hanehalklarını incelerken istihdam ve ekonomi verilerinin de önemlin bir metrik olduğunu belirtti. Veriler incelendiğinde, “asgariden düşük” gelire sahip kişilerin ise yıllara göre artış gösterdiği yakalanıyor.
Ayrıca tek kişi yaşamın ekonomik ssonuçları açısından “Tek kişilik hanehalklarının tasarruf yapma ve yatırım yapma oranları düşüyor. Tek kişilik hanehalklarının mali kırılganlıkları yüksektir. Paylaşım ekonomisinden yararlanamazlar. Tasarruf yapma eğilimleri düşebilir. Ekonomik krizlerden daha fazla etkilenirler. Çalışma hayatında daha fazla esneklik talep edebilirler. Bu bağlamda tek kişilik hanehalkı sayısının artmasının ekonomik sonuçları üzerine düşünülmeli.” ifadelerini kullandı.
