Ülkemizde bir süredir
cumhurbaşkanının
ömür boyu
seçilmesinin önünün açılması
konusu tartışılmaktadır.
Ömür boyu krallık veya
sultanlık, özünde 18. yüzyıla
kadar Avrupa’da, günümüzde
ortaçağdan çıkamayan
Arap devletlerinde vardır.
Aydınlık çağ ile birlikte
Avrupa halkları, seçme ve
seçilme hakkının da insan
doğasına uygun devredilmez,
vazgeçilmez, kaybolmaz
haklardan olduğuna
inanmış, krallıkları yıkmış,
demokratik cumhuriyetler
kurmuştur. Demokrasi,
halkın kendi kendisini idare
etmesidir. Ancak halkın bu
hakkını doğrudan doğruya
kullanması olanaklı değildir.
Ülkemizde bu hakkı beş yıllık
süre için seçtiği temsilcileri
aracılığıyla kullanır. İsterse
aynı temsilciyi tekrar
seçebilir. (AY md. 77/1).
Ömür boyu parlamenter veya
başbakan olunabilir ancak
ömür boyu cumhurbaşkanı
olunamaz.
Halkın temsilcilerinden
oluşan Millet Meclisi elbette
şartlar gerektirdiğinde
anayasayı değiştirebilir.
Ancak anayasalar üçbeş yılda değiştirilebilir
metinler değildirler.
Önemli siyasi olaylara
bağlı olarak gerektiğinde
değiştirilebilirler.
Değişiklikler, güçler ayrılığını
yerleştirmek, insana daha
çok özgürlük tanımak
gereği yönünde olur. Ancak
Türkiye’de değişiklikler,
kuvvetler ayrılığının
kaldırılıp kuvvetler birliğinin
getirilmesi yönünde
yapılmaktadır. Parlamento
eliyle geleneksel, otoriter,
sosyal ve siyasal yapıya
dönülmektedir. Geleneksel
yapı, idare edenlerin halka
hâkim olduğu, bireyi
tanımayan, insanların
çocuklaştığı, devletin
ne yapacağını bilmediği
için inisiyatif alamayan
kişilerden oluştuğu, üretime
dayanmayan, can ve mal
güvenliğinin bulunmadığı,
dogmatik, insanları
uyutan, toplumun gerilerde
kalmasına ve kaçınılmaz
olarak devletin çökmesine
neden olan yapıdır.
YASAMA YETKİSİ DEVREDİLEMEZ
2010 ve 2017 yıllarında
yapılan anayasa
değişiklikleriyle yargı
bağımsızlığı ortadan
kaldırıldı. Yargı gücü ve
yasama doğrudan doğruya
veya dolaylı bir şekilde
cumhurbaşkanına bağlandı.
Aslında parlamentonun
yürütme organının
hâkimiyetine girmesi 8.
Cumhurbaşkanı Özal ile
başladı. Seçime giren siyasi
partilere ilgili mevzuatta
değişiklik yaparak
adayları isterlerse merkez
yoklamasıyla belirleme
yetkisi verildi. Oysa o
tarihe kadar parti üyeleri
ve delegeler aday listelerini
belirlemekte, merkez,
belli bir oranda kontenjan
adaylarını koymakta idi.
Seçime giren siyasi parti
liderleri kendilerine biat
edecek, istenileni yapacak
adayları listelerine koydular.
Böylece parti grubuna
ve parlamentoya hâkim
oldular. Lideri sayesinde
sosyal sınıfını değiştiren
parlamenter, liderin
istemlerini yerine getirmede
hiç tereddüt etmedi.
15 Temmuz 2016’da darbe
girişiminden sonra özgürlüklerin kısıtlandığı olağanüstü
hal altında 16 Nisan 2017’de
yapılan anayasa değişikliğiyle parlamento, hükümeti iktidarda tutma, denetleme,
sorgulama yetkisinden vazgeçti, yetkilerinin önemli bir
kısmını cumhurbaşkanına
devrederek kendi kendisini etkisizleştirdi. Oysa parlamentonun yasama yetkisini
devretme yetkisi yoktur. Parlamento suç işlemiştir.
KAYNAK ANAYASALARDA DURUM
Parlamentonun
cumhurbaşkanının görev
süresini bir şekilde
uzatması olanaklı değildir.
Çünkü cumhurbaşkanının
görev süresini anayasalar
zaman ve dönemlerle
belirlemiştir. Bunun nedeni
cumhurbaşkanının devleti
otokrasiye dönüştürmesinden
korkulması, özgürlüklerin
kısıtlanmasıdır.
Parlamentonun
cumhurbaşkanını güvenoyu
ve gensoruyla iktidardan
alma yetkisinin olmayışıdır.
Anayasamıza kaynaklık
eden anayasalardan
Fransız anayasasına göre,
cumhurbaşkanı beş yıl
için iki dönem seçilebilir.
ABD’de dört yıl için iki
dönem seçilebilir. İtalya
(yedi yıl) ve Almanya’da
(beş yıl) birer dönem
cumhurbaşkanı seçilebilir.
Adı geçen ülkelerde anayasa
değişiklikleri yoluyla da
olsa cumhurbaşkanının
görev süresi uzatılmamış,
kısaltılmıştır. 1958
tarihli Fransız Anayasası
cumhurbaşkanına yedi
yıl için iki dönem seçilme
hakkı veriyordu. Anayasada
değişiklik yapıldı ve bu süre
beş yıla indirildi. O tarihte
cumhurbaşkanı olan Chirac,
beş yıl için bir defa aday
oldu, ikinci beş yıl için aday
olmadı. Yedi yıllık birinci
dönem yok sayılmadı. Başkan
Roosevelt, İkinci Dünya
Savaşı nedeniyle 1932-
1944 yılları arasında dört
dönem başkanlık yapmıştı.
Amerikan Kongresi savaşın
sona ermesinden sonra
başkanlık süresini kısıtlamak
için 1947’den itibaren bir
çalışma başlattı. 1951’de
anayasaya koyduğu yeni
hükümle başkanlık yapma
hakkını dört yıl iki dönem ile
sınırladı (22. Ek madde).
MECLİS İÇİN VAR, CUMHURBAŞKANI İÇİN YOK
Türk anayasasına göre
cumhurbaşkanı beş yıl için
seçilir, ikinci kez aday olabilir. (AY md. 101/2). İkinci
dönem cumhurbaşkanlığı zamanında Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) seçimlerin yenilenmesine karar verirse cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir, yani
toplam üç dönem görev yapabilir (Anayasa md. 116/3).
Milletvekili seçimi beş yılda
bir yapılır. Savaş nedeniyle
TBMM seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir (Anayasa md. 78/1).
Savaş nedeniyle de olsa cumhurbaşkanının görev süresini uzatmak olanaklı değildir.
Savaş nedeniyle Meclis’in
temsil görevinin uzatılabileceğine ilişkin hüküm koyan
anayasa, Cumhurbaşkanının görev süresinin savaş nedeniyle uzatılacağına ilişkin
hüküm koymamıştır.
Liderlerine bağlı
parlamenterlerin anayasada
değişiklik yaparak
cumhurbaşkanının görev
süresinin uzatılmasının
önünün açılması olanaklı
değildir. Bu yolun açılması
kişinin egemenlik hakkının
devredilmesi ve bu haktan
vazgeçilmesi anlamına
gelir. İnsan kendi kendini
idare etmek hakkından
vazgeçemez. Bu, kişinin
kendini yok sayması ve
kendinden vazgeçmesi
anlamına gelir. Dolayısıyla
milletin sahip olmadığı böyle
bir yetkiye, temsilcilerinin
sahip olması olanaklı
değildir. Bu konuda
Anayasada yapılacak
değişiklik anayasanın 12.
maddesine aykırı olacaktır
(Hüküm Fransız İnsan
Hakları Bildirgesi ve Fransız
Anayasası kaynaklıdır).
İdeal siyasi rejim halkın
kendi kendisini temsilcileri
aracılığıyla idare ettiği
parlamenter rejimdir.
Parlamenterler halkı en
iyi tanıyan, sorunları bilen
ve gücünü halktan alan,
halkın içinde şahıslardır.
Aralarından birini parti
lideri olarak seçerler. Liderin
oluşturacağı bakanlar kurulu
parlamentonun güvenoyu
ile göreve başlar ve görevini
sürdürür. Hükümetin
politikasını doğru bulmaz
ise gensoru ve güvenoyu
oylaması yollarıyla başbakanı
ve bakanlar kurulunu
görevden alabilir. Türkiye
için en uygun siyasi rejim,
gücünü parlamenterler
vasıtasıyla halktan alan
parlamenterizmdir.
