Türkiye’de farklı sektörlerde birçok işçinin hakları yok hükmünde, nerdeyse her gün farklı yerlerden bu konular hakkında televizyonda izliyoruz, sosyal medyada görüyoruz. Zam isteyen işçileri tehdit eden şirket sahipleri, haksız işten çıkarmalar, mobbing, düşük maaşlar ve zor koşullar, bunlar her gün okuduğumuz gördüğümüz haberlerin bir kısmı sadece.

Peki denizcilik sektörü? Bazen yarım yıl bazen daha fazla bir sürede evinden uzakta, topraktan uzakta, suların üstünde ekmek için çalışıyorlar. Sorunları gazetelere, internete ve televizyona çok fazla düşmeyen kişiler; peki ya deniz işçileri?

Evinizden, arkadaşlarınızdan, ailenizden altı ay uzak kaldığınızı ve bunu her sene yapmak zorunda olduğunuzu düşünün. Yapabileceğiniz en iyi aktivite bir sonraki limanı beklemek. Bazen bir ay bazen iki ay limandan uzaksın, toprağa ayak basmak için beklemek zorundasın. Bu düzen bir süre sonra ister istemez psikolojik ve tıbbi sorunlara yol açabilir.  16 yıl önce erken emekli olabiliyorlardı. İktidarın her zaman yaptığı torba yasanın nimetleri sayesinde artık erken de mümkün değil.

Türkiye’de 2020 verilerine göre toplam 180 bin gemi işçisi var, bu sayı Türkiye’yi Çin’den sonra en çok gemi işçisine sahip ülke konumuna getiriyor. Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Yusuf Öztürk’e göre Türkiye’de gemi işçisi enflasyonu var, fakat Yusuf Öztürk bunu olumsuz anlamda değerlendiriyor. Yusuf Öztürk’ün söylediğine göre sadece stok için gemi işçileri “üretimi” yapılıyor. Ayrıca Yusuf Öztürk gemici sayılarının çok olması değil, kaliteli eğitimden geçen gemicilerin olması gerekiyor fakat Türkiye’de kaliteli bir eğitim süreci olmadığını, eğitim sisteminde reformlar yapılırsa Türkiye’nin denizci ülkesi konumuna getirilebileceğini belirtiyor(1). Ali Kemal Erdem’in haberine göre sadece 3 bin kişi yabancı gemilerde çalışıyor. Aynı haberde Türk armatörlerine bağlı filoların yüzde 80’inin yabancı bayraklı olmasından, yabancı bayrakta sigorta olmadığından sosyal sigorta sisteminde gemicilerin sıkıntılar çektiğinden bahsediliyor (2).

İş kazaları hemen hemen her sektörde mevcut. İSİG verilerine göre 2024’ün ilk altı ayında 878 işçi hayatını kaybetti, bunun çoğunluğunu inşaat ve sanayi sektörü oluşturuyor. Peki ya gemilerde? DETAM’ın yapmış olduğu ankette gemilerde iş kazalarının çoğunluğu düşme ve kesiklerden oluşuyor, yine de veriler birbirine yakın.

Yine DETAM’ın yaptığı ankete göre bu kazaların nedenleri kişisel nedenler ve dikkatsizlik birinci sıralarda çıkarken, çalışma ortamının çok sıcak veya çok soğuk olması, denetimin yeterli olmaması gibi sonuçlar da mevcut (3).

Yakın zamanlarda korkunç bir ihmal sonucu bir deniz işçisi daha hayatını kaybetti. Deniz İşçileri platformunun haberine göre 11 Haziran 2024’te Armadar Denizcilik’e bağlı OCEAN S isimli geminin kreyninin kırılması sonucu liman operatörü Mehmet Şah Ece hayatını kaybetti. Ece kazadan önce çektiği bir video ile ihmalleri anlatıyor, videoda “Vinçte aşırı bir ses var, ha kopacak ha kopacak gibi gözüküyor” diyerek vinci gösteriyor. Ece, “Kapı iyi kapanmıyor, aralık oluşmuş. Menteşe kırılmış galiba. Çok ses var, çok sıcak, pervane de çalışmıyor” diye belirtiyor.

Savcılık konuyla ilgili ilk incelemesinde geminin %30 kusuru bulunduğu, kusurun çoğunluğunun kullanıcıya ait olduğunu belirtiyor. Fakat Mehmet Şah Ece’nin ailesi ve avukatlarının itirazı sonucu gemi limandan apar topar gönderiliyor. Ece’nin ailesi Ece’nin vince çıkmak istemediğini fakat tutanak tehdidi sonucu zorla vince çıkarıldığını iddia ederek olayın tekrar incelenmesini istiyor (4).

Batan gemilerde yaşamını yitirenler, ıssız denizlerde ve okyanuslarda korsan saldırıları ve ilgili meslek hastalıkları, en yakın zamandan bir örnek Kafkametler gemisi;

Kafkametler gemisi

Tarih 19 Kasım 2023, Kafkametler Denizcilik A.Ş’ye bağlı olan Kafkametler gemisi Türkiye sınırları içinde battı. O gün bilinen gemide 12 kişi bulunmaktaydı, 7 çalışan ne yazık ki hâlâ kayıp durumda. Arama ve kurtarma çalışmaları bir kişinin cansız bedenine ulaştıktan sonra başlatıldı (4). 

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) milletvekilli Deniz Yavuzyılmaz’ın paylaşımına göre Kafkametler gemisi olaydan bir buçuk ay önce bir mayına çarparak hasar almış ama bunu bakanlık yalanlamış (5).

Deniz Yavuzyılmaz başka bir paylaşımında fırtınada batan geminin son telsiz konuşmalarını paylaştı, son telsiz konuşmasında gemidekilerin yardım çağrısında bulunduğunu fakat yetkililer tarafından cevapsız bırakıldığı duyuluyor (6).

Ayrıca geminin bağlı olduğu şirket bu felaketin arama çalışmaları sürerken, 7 kayıp denizcinin cenazesi bulunmamışken aynı şekilde ticaretine devam edip başka ülkelere gemi götürüp getiriyor. (7).

Röportaj

Yıllardır deniz ve gemi sektöründe olan, Kafkametler gemisi olayını sosyal medyada gündeme taşıyan isimlerden birisi olan Deniz İşçileri platformundan Hamza Fettahoğlu ile denizcilerin sorunlarını konuştuk.

“Denizciler tüm psikolojik sorunlarla kendileri başa çıkmak zorunda kalıyor.”

Uzun süre karadan uzak suyun üstünde yolculuk psikolojik olarak zorluklara yol açabilir, bunun için gemilerde danışman bulunuyor mu veya şirket bu desteği sağlıyor mu?

Hayır gemide herhangi bir danışman bulunmuyor. Türkiye piyasasında bildiğim kadarıyla bunu sağlayan bir firma yok. Denizciler tüm psikolojik sorunlarla kendileri başa çıkmak zorunda kalıyor.

“Bir kaç bin dolara görmemezlikten gelinebiliyor.”

Daha önce birçok batan gemi gibi kötü haberler okuduk, şirketler bu konuyla ilgili önlem alıyor mu ve hükümet bu konuda adım atıyor mu?

Şirketlerin alabilecekleri önlemler, gemilerinin bakımlarının zamanında yapılması ve gemideki personelin söylediği eksikliklerin hızlıca kapatılmasıdır. Ama koster diye tabi ettiğimiz küçük ve genellikle akdeniz-karadeniz havzasında çalışan gemilerde armatörler az masraf çok kazanç mantığı ile çalışıyorlar. Bu bölgelerde denetimlerden hala rüşvet karşılığında geçilebildiği için gemilerin seyre elverişli olmayan durumları birkaç bin dolara görmezlikten gelinebiliyor.

“Dünyadaki her gemide çalışmak oldukça yıpratıcıdır.”

Çalışma koşullarınızdan bahseder misiniz?

Çalışma koşulları gemilere göre değişmektedir. Eski ve yaşlı gemilerde şartlar daha ağır olmasına rağmen dünyadaki her gemide çalışmak oldukça yıpratıcıdır. Gemiler ve Limanlar 24 saat esasına göre çalıştığı için deniz emekçileri esnek çalışma saatlerinde çalışıyorlar. 4-6 aylık kontratları boyunca her gün 8 saat çalışmak zorundayız ama ISM dediğimiz gemilerin güvenli işletmesi için oluşturulan sistemde çalışma ve dinlenme saatleri olarak günlük 14 saate kadar çalıştırılmamız yasal hale getirildi.

“Sektörün özelleşmesi ve özellikle armatörlerin yabancı bandıraları tercih etmesinden sonra sendikalaşma bitti denebilir”

Deniz işçileri için sendika var mı, varsa yeterli mi? Haklarınız yasal güvenceye alınıyor mu?

Sektörün özelleşmesi ve özellikle armatörlerin yabancı bandıraları tercih etmesinden sonra sendikalaşma bitti denebilir. Oluşan her türlü olumsuzlukta deniz emekçileri haklarını kendi aramak zorunda kalıyor. Gemiler her ne kadar Türkiyeli armatörün olsa bile, gemi sahibi şirketi yurt dışında kurulan bir off shore şirket gösterdikleri için açılan çoğu davada bir karşılık bulunamıyor. Sendikalaşmanın önünün bu denli kapatıldığı bir meslek dalında biz bazı denizciler olarak örgütlenerek “Deniz İşçileri Platformu’nu oluşturduk ve burada yaşadığımız tüm haksızlıkları dile getiriyoruz.

“Yıpranmıyoruz, ölüyoruz.”

Daha önce “yıpranmıyoruz, ölüyoruz” sloganı ile deniz işçileri meslektaşlarını 1 Mayıs’ta taksim meydanına çağırmıştı, bu cümlenin anlamını anlatır mısınız?

2008 yılı öncesi denizcilik mesleği ağır meslek statüsünde yer alıyor ve deniz emekçileri yıpranma payları sayesinde erken dönemlerde emekli olabiliyorlardı. Ama 2008 yılında çıkan torba yasa ile bu hakkımız gasp edildi. Bir deniz emekçisi normal bir meslek statüsüne alındı ve emekli olmasının önüne geçildi. Bunun üstüne zaten zor şartlarda ve birçok ölümlü kazada hayatını kaybeden meslektaşlarımız oluyor. Bizler de bu yasayı çıkaran koltuk sahiplerine karşı Yıpranmıyoruz Ölüyoruz diyerek gasp edilen yıpranma hakkımızı geri istediğimizi dile getiriyoruz.

“Psikolojik sorunlarla baş edemeyen bir çok denizci var.”

Genel olarak iş koşullarında şikayet ettiğiniz durumlar nelerdir?

Tehlikeli yük taşıyan özellikle tanker diye tabir ettiğimiz gemilerde çalışan emekçilerin birçoğunun ileride kötü hastalıkları oluyor. Bunun dışında psikolojik sorunlarla baş edemeyen birçok denizci var. Özelleşen sektörde düşük maaşla, eski gemilerde çalışmak zorunda bırakılan, gemi Türkiye bayraklı olsa bile sigortası asgariden yatırılan, kumanya sıkıntısı çeken, maaş alamayan birçok denizci var. Ülkemiz olarak ise arama kurtarma konusunda oldukça eksiklerimiz var ve bu konu için batan Kafkametler  gemisi büyük bir örnektir.

Bitiş

Denizcilik sektörünün sorunları, yaşananlar ve kazalar medyada fazlaca konuşulmuyor. Deniz işçileri kendileri örgütlenerek bu sorunları dile getiriyor, peki nereye kadar? Yaşanan sorunların üstü kapatılıyor veya iki gün sonra unutuluyor. Yıllarca ağır bir iş yüküne sahip olan denizcilerin erken emeklilik hakkı bile yok. Ayrıca yaşı daha yaşlı olanların, emekli olamamış denizcilerin iş bulma şartları genç denizcilere göre daha zor. Denizciler kendi haklarını, iş kazalarının, ihmallerin ve cinayetlerin aydınlatılmasını ve bunlar için önlem alınmasını istiyor. Daha düzgün iş koşulları, sigorta haklarını istiyorlar fakat bunları medyada dile getiremiyorlar. Dönen paralar, rüşvetler ve sahtekarlıklar belki medyanın bahsetmekten çekinme nedenidir.

7 deniz işçisinin cansız bedenlerine ulaşılmamasına rağmen, televizyonu her açtığımızda gündem ya bozkurt yada siyasetçilerin buluştuğu kişiler. 7 aile, eşlerini ya da çocuklarını son görüşleri olduğunu bilmeden çalışmaya gönderdi. Yardım çağrıları, alınmayan tedbirler, acılı aileler…

Berke Çamurtaş, Veli Özel, Cemal Turan, Mustafa Nacar, Göksel Özel, Satılmış Uslu, Ömer Hebip.

Başvurular

(1)   https://www.dunya.com/sektorler/teknoloji/turkiyede-gemi-adami-enflasyonu-var-haberi-341298#:~:text=T%C3%BCrkiye’de%20180%20bin%20gemi,fazla%20gemi%20adam%C4%B1na%20sahip%20%C3%BClke.
(2) indyturk.com/node/337516/türk-denicilerin-önünü-dalgalar-değil-ingilizce-bilmemek-kesiyor-130-bin-türk

(3) https://www.detam.com.tr/2020/12/15/gemilerde-is-kazalari-ve-calisan-guvenligi/

(4) deniziscileri.com

(5) https://tele1.com.tr/chpli-deniz-yavuzyilmaz-karadenizde-batan-geminin-mayina-carptigini-tespit-ettik-959283/

(6) https://x.com/yavuzyilmazd/status/1728857320535241104

(7)https://x.com/hamzafettahoglu/status/1783240509579829311